Fragm. Przewodnika W. Żabinskiego - 1947
Propozycje wycieczek po okolicach Krakowa - z 1947 roku
"Przewodnik po okolicach Krakowa z mapą" - Witold Żabiński - Instytut Wydawniczy "Świat i Wiedza" - Kraków 1947
Mogiła
Dojazd: 1) koleją podmiejską Kraków - Mogiła, 9,8 km na wsch., 2) drogą w kierunku Wawrzeńczyc, 10 km; - Zbliżając się do Mogiły od strony Krakowa spostrzegamy po prawej stronie drogi czerwony dach i wieżyczkę kościoła Cystersów, a po lewej przysłonięty grupą drzew kopiec Wandy.
Nazwa wsi - p. niżej, kopiec Wandy.
10 km na wschód od Krakowa, niedaleko brzegu Wisły, osiedlili się w 1223 r. zakonnicy Cystersi, sprowadzeni przez biskupa krakowskiego, Iwona Odrowąża. Cystersi odznaczali się niezwykłą jak na owe czasy umiejętnością uprawy roli. Dzięki wytrwałej ich pracy liczne pustkowia Polski zamieniły się w żyzne ziemie, a z osad klasztornych powstały miasteczka. Działalność tego zakonu zaznaczyła się również na polu budownictwa i przemysłu artystycznego. Z gęsto rozsianych w dawnej Polsce opactw Cystersów pozostało zaledwie kilka, między innymi w Mogile; stanowią one dziś jedynie nikłą pozostałość po tym wielkim zakonie.
Kościół klasztorny w Mogile, którego budowę rozpoczął biskup Iwo Odrowąż, ukończono w 1243 r.; poświęcenia dokonał biskup Prandota w obecności księcia Bolesława Wstydliwego. W 1260 r. Tatarzy wymordowali zakonników i zniszczyli budowle, które dopiero po 80 latach zostały odnowione. Po pożarze w 1474 r. opat Marcin Matyspanek wzmocnił kościół szkarpami i pokrył go dachówką. Pod koniec XV w., za staraniem opata Bartłomieja Romera, dobudowano od północy kościółek pod wezwaniem św. Bernarda, przeznaczony głównie dla kobiet, którym pierwotna reguła wzbraniała wstępu do kościoła klasztornego. W 1550 r. kapituła krkowska postanowiła darować do kościoła w Mogile wielki ołtarz katedralny, ponieważ nowy miał właśnie sprawić na Wawelu biskup Maciejowski. Już jednak w 1597 r. opat Wawrzyniec Goślicki zastąpił "przestarzały" wielki ołtarz nowym "według ówczesnego kształtu". Pożar od pioruna zniszczył w 1743 r. wnętrz kościoła i klasztor. Przy odnowie w 1780 r. skrócono nawę główną o jedno przęsło, zburzono całkowicie kaplicę św. Bernarda, przywrócono wieżyczkę oraz sprawiono nowy wielki ołtarz z płaskorzeźbą, przedstawiającą Wniebowzięcie N.M.P.
Kościół przedstawia się jako wielka świątynia trzynawowa, zbudowana w planie krzyża, z krótkim prezbiterium, zamkniętym prostą ścianą. Sklepienia naw i prezbiterium ozdobione są ciekawymi malowidłami o motywach kwiatowych, utrzymanymi w żywych barwach. Tworzą one dość silny kontrast z jasno-brązowymi ławkami o czarnych polach i czarno malowanymi pilastrami przyściennymi, które sprawiają w pierwszej chwili smutne wrażenie. Ciekawy jest również witraż na chórze, objęty ze wszystkich stron organami.
U wejścia do prezbiterium znajdują się ołtarzyki z 1644 r. z obrazami św. Andrzeja i bł. Wincentego Kadłubka. Wielki ołtarz z płaskorzeźbą N.M.Panny Wniebowziętej pochodzi z drugiej połowy XVIII w. (p. wyżej).
W lewym ramieniu nawy poprzecznej mieści się kaplica św. Krzyża. W ołtarzu jej znajduje się wielki drewniany krucyfiks z XV w. (obecnie zwykle zasłonięty), który ocalał w czasie pożaru w 1447 r. i odtąd uważany jest za cudowny. W dniu 12 czerwca 1639 r. papież Urban VIII nadał na dzień Znalezienia św. Krzyża odpust, przywiązany do ołtarza św. Krzyża. Od tego czasu mieszkańcy Krakowa odwiedzają Mogiłę w czasie odpustu na Podwyższenie św. Krzyża, od 14 września przez cały tydzień. - Na uwagę zasługują głębokie rowki w posadzce, wyżłobione obuwiem pielgrzymów, obchodzących cudowny ołtarz na klęczkach.
Stefan Żółtowski herbu Ogińczyk, powróciwszy do kraju po bitwie pod Cecorą, gdzie w obliczu śmierci miał widzenie Ukrzyżowanego Chrystusa, zamienił za pomocą żelaznej kraty lewe ramię nawy kościoła w Mogile na oddzielną kaplicę, sprawił nowy ołtarz dla cudownej figury i odmalował ściany. Dla siebie zaś wybudował w Mogile naprzeciw klasztoru dom, w którym zamieszkał i zmarł w 1653 r. Nagrobek Żółtowskiego z czarnego marmuru znajduje się przy wejściu do kaplicy św. Krzyża.
W prawym ramieniu nawy, obok ołtarza św. Antoniego, mieści się grobowiec opata Marcina Białobrzeskiego. W kapliczce po prawej stronie prezbiterium (wejście z pr. ramienia nawy poprz.) widać pomnik Walentego Goślickiego herbu Grzymała, kasztelana sierpckiego (um. 1596 r.).
Budynki klasztorne zachowały zaledwie część dawnej swej rozległości. Skupiały się one wokoło dwóch dziedzińców, kościelnego i gospodarczego. Przy pierwszym wznosił się kościół, klasztor (na uwagę zasługuje tu wielka sala sypialna Cystersów, t.zw. dormitarz, połączona schodami z kościołem, do którego zakonnicy schodzili się w godzinach modlitw) oraz nieistniejący już dziś budynek z celami dla przepisywaczy książek i szpital dla starców. Przy dziedzińcu gospodarczym mieściły się stodoły, stajnie obory i inne zabudowania związane z rolnictwem. Romański styl zachowały tylko nieliczne fragmenty budynków (portal, dawna sala opata itd.); reszta albo utraciła cechy architektury tego stylu, albo wprost zaginęła.
Przez dziedziniec klasztorny przepływa mała rzeczka, wykonana sztucznie w XIV wieku celem sprowadzenia bieżącej wody (z Krzesławic, od rzeki Dłubni, przepływającej również przez Mogiłę i poruszającej młyn 1 km na wsch. od klasztoru; p. niżej kopiec Wandy), zasilającej stawy Cystersów.
Naprzeciwko kościoła Cystersów stoi drewniany kościółek św. Bartłomieja. Kościół pierwotny poświęcony został w 1347 r. przez biskupa Skordyńskiego. Za czasów opata Piotra Hirschberga dawny budynek zastąpiony został przez obecny (1460 - 1474 r.); tym razem poświęcił go w 1475 r. biskup krakowski Jan Rzeszowski. W połowie XVIII w. musiano go znów gruntownie przebudować tak, że 6 sierpnia 1761 r. był ponownie konsekrowany przez biskupa Fr. Potkańskiego. Kościół przedstawia ciekawy zabytek architektury drewnianej.
Po prawej stronie drogi wiodącej z Mogiły (od młyna przy głównej drodze, 1 km na wsch. od kościoła) do Krzesławic wznosi się kopiec Wandy (wys. pion. 13.3 m, średnica podstawy 45.5 m), pochodzący z bardzo dawnych czasów. Legenda powiada, że Wanda, córka Kraka, założyciela mista Krakowa, nie chcąc wyjść za mąż za niemieckiego księcia Rutygiera, rzuciła się do Wisły. Zwłoki jej wyrzucone w tym miejscu na brzeg pochowała ludność miejscowa niedaleko brzegu rzeki sypiąc na mogile (stąd nazwa wsi) kopiec. Na jego szczycie stoi słup z czerwonego marmuru, na wierzchołku którego umieszczony jest biały orzeł marmurowy, a na froncie widać imię "Wanda", miecz i kądziel. Odsłonięcie pomnika, ufundowanego przez Konrada Kozerskiego, radcę z Królestwa kongresowego, a zbudowanego podobno według pomysłu Matejki, nastąpiło 13 listopada 1890 r. Ze szczytu kopca roztacza się dość rozległy, lecz nie ciekawy widok na płaską okolicę.
Ruszcza
Dojazd: 1) koleją do Grębałowa na linii podmiejskiej Kraków - Kocmyrzów, 12.8 km na pn.-wsch., stąd drogą wiejską przez wsi Luboczę i Wadów 7 km na wsch.; 2) p. Mogiła, stąd drogą ptrzez Pleszów 8.5 km na pn.-wsch.
Niewielka wioska Ruszcza leży wśród lekko falistej, bezleśnej i monotonnej okolicy rolniczej, ok. 15 km na wschód od miasta.
Gotycki kościół z pocz. XV w. stoi na wzgórzu, prawdopodobnie na miejscu dawnego zamku. Jest to budowla dwunawowa z wieżą, posiadającą w swej dolnej części pewne cechy romańskie. W prezbiterium w prawym oknie widać witraż, przedstawiający św. Grzegorza. Po lewej stronie znajduje się płyta nagrobkowa stolnika krakowskiego, Wierzbięty, herbu Gryf, fundatora kościoła. |
