Fragm. Przewodnika J. Garliciego, J. Kossowskiego, L. Ludwikowskiego - 1967
"Kraków. Przewodnik" - Jan Garlicki, Jerzy Kossowski, Leszek Ludwikowski - Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1967.
Nowa Huta
[...] W oparciu o decyzję Prezydium Rządu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 17 maja 1947 r., na płaskowyżu terasy wiślanej, na gruntach dawnych wsi podkrakowskich: Czyżyn, Łęgu, Mogiły, Bieńczyc, Pleszowa i Krzesławic podjęto budowę potężnego kombinatu metalurgicznego - Huty im. Lenina. W sąsiedztwie tego kombinatu od strony zachodniej, równolegle z jego budową powstała stutysięczna dzielnica mieszkaniowa - Nowa Huta.
[...] Poza nowymi blokami, od strony wschodniej, pozostała dawna wieś Mogiła. Wśród zabudowy wiejskiej znajduje się średniowieczne opactwo cysterskie. Cystersi po założeniu klasztoru przystąpili do organizacji gospodarki rolnej, racjonalnej hodowli, a następnie uruchomili we wsi folusze (urządzenia do produkcji sukna) i papiernie napędzane wodą z pobliskiej rzeki Dłubni. Produkowany w mogile papier przeznaczony był nie tylko dla potrzeb krajowych, ale również na eksport aż do księstw ruskich.
[...] Kościół klasztorny jest bazyliką trójnawową, z transeptem i prezbiterium zamkniętym prostokątnie. [...] Transept i prezbiterium ozdobione są freskami Stanisława Samostrzelnika, krakowskiego malarza z XVI w. Malowidła te należą do najpiękniejszych renesansowych malowideł krakowskich. W głównym ołtarzu znajduje się późnogotycki poliptyk z 1514 r. W ołtarzach bocznych zachowały się kamienne antepedia z XV w. z herbami fundatora świątyni Iwo Odrowąża. Północne ramię transeptu zamknięto w 1650 r. żelazną kutą kratą, tworząc w ten sposób kaplicę. W XVIII w. wykonano w kaplicy iluzjonistyczną polichromię ze scenami Starego Testamentu. W późnobarokowym ołtarzu jest umieszczony duży, gotycki krucyfiks z około połowy XV w. Zachodnia, barokowa fasada kościoła wraz z kruchtą, z lat 1779 - 1780, wzniesiona została przez Franciszka Moslera z Opawy. Zabudowania klasztorne zgodnie z regułą zakonną, ustawiono w czworobok przy gmachu kościelnym. Wirydarz obiegają krużganki z XIV w. o sklepieniach krzyżowo-żebrowych. Ściany ich były pokryte polichromią Stanisława Samostrzelnika. Wiele fragmentów tej polichrpmii z XVI w. zachowało się w poszczególnych przęsłach krużganków. Przy wejściu z krużganków do kościoła zachował się romański kamienny portal kolumnowy z XIII w. Od strony wschodniej do zabudowań klasztornych dobudowano w XVI w. rezydencję opacką, niegdyś bogato ozdobioną rzeźbionymi renesansowymi obramieniami okiennymi, sgraffitami, freskami i piękną attyką. Z tej dawnej świetnej dekoracji zachowały się jedynie nieliczne fragmenty.
W sąsiedztwie kościoła klasztornego znajduje się kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja. Jest to niewielki drewniany kościółek z dwiema kaplicami, stojący pośród starych drzew. [...] W świątyni znajduje się dębowy portal gotycki z data 1466. Wykonał go krakowski snycerz Maciej Mączka. Wnętrze kościoła zdobi rokokowa polichromia z 1766 r. W ogrodzeniu przykościelnym znajduje się barokowa brama- dzwonnica z 1752 r., przykryta kopulastym dachem gontowym.
Przez wieś prowadzi droga do rekreacyjnych terenów dzielnicy: do Lasu Mogilskiego i nad Zalew Wiślany, który stał się miejscem sportów wodnych od czasu zbudowania tu przystani żeglarskiej.
Od strony północnej przy ogrodach klasztornych, na terenie dawnych, założonych jeszcze w średniowieczu stawów rybnych, znajduje się największy stadion dzielnicy - "Hutnik".
W sąsiedztwie kombinatu naturalną granicę rejonów mieszkalnych i przemysłowych tworzy dolina rzeki Dłubni, nad którą założono pas zieleni izolacyjnej dla odseparowania od szkodliwych dymów i wyziewów kombinatu. W tym rejonie znajduje się kopiec Wandy, jeden z dwu najstarszych kopców krakowskich. [...] Wg przeprowadzonych badań archeologicznych można przyjąć, że kopiec usypano ok. VIII w n.e.
Przy okazji prac budowlanych w rejonie huty uzyskano cenne znaleziska archeologiczne, które pozwalają stwierdzić, że teren ten już w czasach prehistorycznych, od neolitu do wczesnego średniowiecza, był zamieszkany. Najciekawsze wykopaliska stwierdzają , że już przed 2000 lat na tym terenie wytapiano żelazo. Odkryto tu między innymi dymarki (prymitywne urządzenie do wytopu żelaza), które stały się jak gdyby symbolem wiążącym współczesną hutę z najstarszymi tradycjami hutniczymi Krakowa. |
